MAHMUT ALİ CENGİZ KÖROSMANOĞLU

Gıda okur-yazarlığı

• admin
• 07 Kasım 2023
• Yazar
• 216 Görüntüleme

Gıda okur-yazarlığı

Gıda okur-yazarlığı aslında medya okur-yazarlığı ile alakalı bir konu. Bu yazı aslında yazılmasının birinci sebebi yediğiniz şeylere dikkat edin, ne yiyorsunuz onu bilin ve ona göre yiyin demek için yazıldı. İkincisi medyanın ve sosyal medyanın bize pompaladığı yanlış ve manipülatif bilgilere karşı uyanık olmak amacıyla yazıldı. Aslında bu anlamda önce medya okuryazarlığını da bilmek gerekiyor. Özetle medya okuryazarlığı; , çeşitli türden (görsel, işitsel, basılı, vb.) medya mesajlarına erişebilme, erişilen medyaları eleştirel bakış açısıyla çözümleyip değerlendirebilme ve kendi medya iletilerini üretebilme becerisidir. Burada dikkat edeceğimiz husus şu: medya, bir insanın dünyayı nasıl algılayacağını, biçimler ve yönlendirir. İşte bundan mütevellit bize sunulan tüm bilgileri kritik etmemiz ve o verilerden bağımsız bir şekilde analiz etmesi gerekiyor. Bu konuyla ilgili olarak,  Malcolm X’in bir sözü var “Eğer dikkat etmezseniz medya, mazlumlardan nefret etmenize ve zalimleri sevmenize sebep olur.”

İnternetten aldığımız bilginin kaynağına bakmak gerekiyor ve o bilgileri sorgulamak gerekiyor, her malumata temkinle yaklaşmak gerekiyor. İletişim çağındayız ve müthiş bir bilgi akışı var, lakin yanlış bilgilerde var, kirli bilgilerde de. İnternetten gelen bilgileri süzmek ve bir filtrasyona sokmak gerekiyor. Evet internetten bilgi alacağız ama kendi bilinç süzgecimizden geçirip o bilgiyi kendi anlam değer dünyamıza ondan sonra katacağız.

Medya okur-yazarlığı uzun bir konu ancak bizi ilgilendiren iki önemli başlığı var. Ondan önce gıda okur yazarlığı kavramını tanımlamak gerekirse; Sağlıklı beslenme ve güvenilir gıda ile ilgili bilgilere ulaşma, erişebilme, ulaşılan, erişilen bilgileri anlama, anlamlandırma, değerlendirme, bilgi ışığında doğru kararlar alarak gıda tüketim alışkanlığına dönüştürme, yeterli miktarda güvenilir ve sağlıklı gıda seçme ve tüketme bilinci oluşturulması için istek, bilgi, beceri, tutum, davranış ve yeteneklerin bileşimi Gıda Okuryazarlığı deniyor.

Birincisi tarımla ilgili, gıda ile ilgili medyada yer alan bilgilerin doğru olup olmadığı, ikincisi internet vasıtası ile, sosyal medya ile satılan tarım ürünlerinin gıda ürünlerinin kalitesi ve niteliği konusu. Her ikisinde de çok uyanık olmak gerekiyor, çok dikkatli olmak gerekiyor. İnternet üzerinden gelen bilgilerin sıhhati ile alakalı ilk yazdığımız yazıya bakabilirsiniz (https://www.kayserianahaber.com/bilimsel-anlamadaki-tarim-yazilarina-duyulan-ihtiyac_m5467.html). Burada tarımsal bilginin nereden ve nasıl alınacağı ile ilgili bilgi vermiştik, o yüzden o yazıyı tekrar okumanızı ve okuduktan sonra yazının geri kalan kısmını okumanızı tavsiye ederim. 

Gıda okuryazarlığının diğer ayağı dengeli ve sağlıklı besleme ile alakalı. Gıda okuryazarlığı aslında beslenme okuryazarlık düzeyini bilmek demektir. Beslenme okuryazarlığı başlı başına bir konu ancak, beslenme okuryazarlığı yeterli, dengeli ve sağlıklı beslenmeye yönelik uyumlu gıda alımını sağlamak için gıda sistemlerini kullanma, anlama ve uygulamayı içermektedir.

 Ne yiyoruz, yediğimiz şeyler ne kadar sağlıklı ve ne den ne kadar tüketmeliyiz. Sağlıklı besin seçimi ve tüketimine yardımcı olmak gıda okuryazarlığının en önemli çıktısıdır. Sağlıklı besin seçimi ve tüketimine yardımcı olmak için gıda okuryazarı olmak gerekiyor. Yiyecek ve içeceklerinin hazırlanması, pişirilmesi ve saklanması ile ilgili becerilere sahip olmak, enerji ve besin öğesi gereksinimini doğru olarak belirleyebilmek, gıda ve beslenme sorunlarına ilişkin farkındalık oluşturmak içinde gıda okuryazarı olmak gerekiyor.

Belki bunlar çok teknik ve bilgi gerektiren konular gibi gelip bir anda zor gibi gelebilir. Uzmanlık gerektiren, uğraş gerektiren, bilgi birikim ve tecrübe gerektiren konular olsa da en azından bir tüketici olarak gıdaların üzerindeki ambalajları okumak için ambalaj okur yazarı ya da etiket okur yazarı olmak lazım. Ambalajlardaki etiketler gıdaları tanımak için çok önemli bilgilerdir. Gıda etiketi okur yazarlı aslında başlı başına bir konu. Ancak kısaca tanımlamak gerekirse etiket okur-yazarlığı, tüketicilerin etikette yazılanları anlayabilmesi ve bunların sağlığa etkilerini bilmesidir.

Burada gıda etiketini okumaktan maksat şudur; tüketeceğimiz gıdayı tanımak. Gıda etiketleri bu bilgiye matuftur.  Üretici, ürettiği gıdayı bu etiketlerle tanıtmaktadır. Gıda etiketi okuryazarlığı burada bu bilgilerden hareketle gıda etiketlerinden beslenme bilgilerini alma, özümseme anlama ve anlamlandırma yeteneğidir. Ayrıca üreticinin yasal yükümlülüklerine uyup, uymadığın bu etiketler sayesinde takip edebiliriz. Biliyorsunuz gıda etiketleri yasal bir zorunluluktur ve birçok nedenden dolayı da önemlidir. Bu etiketler vasıtasıyla tüketicilerin satın alacakları gıdalar hakkında bilinçli seçimler yapmalarına, bunları güvenle kullanmalarına ve saklamalarına yardımcı olmaktadır.

Gıda okuryazarlığının tam olarak oluşabilmesi için toplumun gıda ve beslenme konusunda doğru bilgiye ulaşmasını ve doğru karar vermesini sağlayacak bir sistemin kurulması gerekmektedir.

Gıda okuryazarlığı, insan sağlığı acısından faydalı olan sağlıklı gıda seçimleri yapmak için kritik öneme sahiptir. İlk okul 1. sınıftan başlayarak her sınıfta deneysel gıda okuryazarlığı ve becerileri eğitimi, öğrencilerin yaşam boyu sağlık için kritik olan daha sağlıklı gıda seçimlerini nasıl yapacaklarını öğrenmelerine imkan sağlayacaktır.

 Televizyonlarda konunun uzmanları tarafından gıda okuryazarlığı ile ilgili olarak yayınlar yapılmalıdır. “Gıdada Doğru Bilgi Kampanyası” düzenlenmeli, doğru bilgiye erişim kaynakları için bilgilendirme yapılması, kamu spotu vb. hazırlanması gerekmektedir.

Gıda okuryazarlığı konusunda insan (tüketici) merkezli, interaktif ve uygulamalı eğitim programının geliştirilmeli ve eğitim modülleri hazırlanmalı. Perakende satış noktalarında topluma gıda okuryazarlığı bilgilendirme çalışmalarının yapılması (gıda okuryazarlığını destekleyen marketler gibi) sağlık merkezlerinde (Sağlıklı Hayat Merkezi, hastane vb.) sunulan beslenme danışmanlığı hizmetlerinde gıda okuryazarlığının yer almasının sağlanmalıdır. Lokanta/Restoran/Kafe vb. yerlerde menülerde her bir seçeneğin toplam kalori miktarları yazılarak etiketleme çalışmalarının yapılması gıda okuryazarlığına katkı sunacaktır.

 Gıda okuryazarlığı ile ilgili toplumun erişebileceği sürekli güncellenen ortak bir web sitesinin oluşturulmalıdır. Tarım ve Orman Bakanlığı koordinesinde ilgili bilgilerin web sitesine yönlendirilmesi gerekmektedir. Gıda okuryazarlığı ile ilgili sosyal medya araçlarının iyi kullanılması gerekir. Güvenilir siteler oluşturulmalıdır. Halkın değer verdiği, önemsediği sanatçı, kanaat önderi vs... sosyal medya kısa kısa paylaşımlar yapılmalıdır.

“Gıda Okuryazarlığı Günü ”belirlenmesi ve ülke genelinde etkinlikler yapılması gıda okuryazarlığı farkındalığını artırmak için ulusal ya da uluslararası sempozyumlar düzenlenmesi gerekmektedir.